اطلاعات کامل درباره کپسول های آتش نشانی
معرفی اجزای کپسول آتشنشانی
کپسول آتشنشانی یکی از مهمترین تجهیزات ایمنی در هر محیط کاری، صنعتی و حتی خانگی است. این ابزار به گونهای طراحی شده تا در زمان بروز حریق، با سرعت و کارایی بالا بتواند شعلههای آتش را مهار کند و از گسترش آن جلوگیری نماید. برای درک بهتر عملکرد این وسیله، آشنایی با اجزای مختلف آن ضروری است. هر جزء از کپسول نقشی خاص در فرایند اطفای حریق دارد و در صورت خرابی هر بخش، کارایی کلی دستگاه کاهش مییابد.
۱. بدنه اصلی (سیلندر)
بدنه یا سیلندر کپسول آتشنشانی معمولاً از فولاد ضدزنگ یا آلیاژ آلومینیوم ساخته میشود تا مقاومت بالایی در برابر فشار، خوردگی و حرارت داشته باشد. این بخش محل نگهداری ماده خاموشکننده (مانند پودر، گاز CO2 یا فوم) است و باید دارای ضخامت و استحکام کافی باشد تا در شرایط اضطراری دچار ترک یا انفجار نشود. سطح خارجی سیلندر معمولاً با رنگ قرمز استاندارد پوشیده میشود تا به راحتی قابل شناسایی باشد.
۲. شیر و اهرم تخلیه
شیر تخلیه در بالای کپسول قرار دارد و وظیفه آن کنترل خروج ماده خاموشکننده است. این شیر معمولاً از جنس برنج یا آلومینیوم مقاوم ساخته میشود. اهرم تخلیه (دسته) با فشردن کاربر فعال میشود و باعث آزاد شدن ماده داخل سیلندر از طریق شیلنگ یا نازل خروجی میگردد. وجود واشرها و فنرهای داخلی باعث میشود شیر در حالت عادی بسته بماند و از نشتی جلوگیری شود.
۳. ضامن ایمنی (پین)
ضامن یا پین ایمنی یکی از قطعات حیاتی در طراحی کپسول آتشنشانی است. این قطعه کوچک از فعال شدن تصادفی کپسول جلوگیری میکند. قبل از استفاده، کاربر باید ضامن را بیرون بکشد تا اهرم آزاد شود. اغلب این پینها با نخ پلمب یا پلاستیک شفاف پوشانده میشوند تا نشان دهند کپسول هنوز مورد استفاده قرار نگرفته است.
۴. شیلنگ یا نازل خروجی
شیلنگ، رابط بین شیر تخلیه و نقطه خروج ماده خاموشکننده است. در مدلهای کوچک ممکن است فقط یک نازل فلزی وجود داشته باشد، اما در کپسولهای بزرگتر، شیلنگ انعطافپذیری برای کنترل بهتر جهت پاشش استفاده میشود. طراحی این بخش به گونهای است که پودر یا گاز با فشار یکنواخت و مناسب از آن خارج شود و مستقیماً به منبع آتش برسد.
۵. گیج فشار (فشارسنج)
در بیشتر کپسولهای آتشنشانی پودری یا گازی، یک فشارسنج روی شیر نصب شده است که وضعیت فشار داخلی مخزن را نشان میدهد. ناحیه سبز رنگ روی گیج بیانگر فشار مناسب و آمادهبهکار بودن کپسول است، در حالیکه نواحی قرمز نشان میدهد فشار کم یا زیاد است و نیاز به سرویس یا شارژ وجود دارد. بررسی منظم گیج فشار یکی از اقدامات مهم در نگهداری ایمن کپسول محسوب میشود.
۶. ماده خاموشکننده
قلب اصلی هر کپسول، ماده خاموشکنندهای است که متناسب با نوع حریق انتخاب میشود. این مواد میتوانند شامل دیاکسید کربن (CO2)، پودر خشک شیمیایی، فوم یا آب باشند. هر ماده برای نوع خاصی از آتش مؤثر است و شناخت آن برای انتخاب کپسول مناسب اهمیت زیادی دارد.
۷. پایه نگهدارنده یا بست نصب
پایه نگهدارنده برای ثابت نگه داشتن کپسول روی دیوار یا در داخل خودرو استفاده میشود. این پایهها معمولاً از فلز یا پلاستیک سخت ساخته میشوند و مانع از افتادن یا حرکت ناگهانی کپسول میگردند. رعایت محل نصب استاندارد، علاوه بر حفظ ایمنی، باعث میشود در زمان اضطرار، دسترسی به کپسول سریعتر انجام شود.
بررسی انواع کپسول آتشنشانی
کپسولهای آتشنشانی بر اساس نوع ماده خاموشکننده به چند مدل تقسیم میشوند که هر کدام برای نوع خاصی از حریق طراحی شدهاند. انتخاب اشتباه نوع کپسول میتواند نه تنها بیاثر باشد، بلکه گاهی خطرناک نیز تلقی شود. در ادامه، انواع کپسول آتشنشانی را با ویژگیها، مزایا و کاربردهای هرکدام بررسی میکنیم.

کپسول آتشنشانی دیاکسید کربن (CO₂)
این نوع کپسول مخصوص حریقهای ناشی از تجهیزات برقی و الکترونیکی است، زیرا هیچ اثری از خود باقی نمیگذارد و به دستگاهها آسیب نمیزند. گاز CO₂ با کاهش اکسیژن محیط، باعث توقف واکنش سوختن میشود.
- مزایا: بدون باقیمانده، مناسب تجهیزات برقی، غیرهادی الکتریسیته
- نکات ایمنی: در فضاهای بسته استفاده نشود؛ نازل بسیار سرد است.
کپسول آتشنشانی پودری
کپسول پودری از پودر خشک شیمیایی و گاز نیتروژن یا CO₂ برای خاموش کردن آتش استفاده میکند. این مدل برای انواع حریقهای کلاس A، B و C مناسب است.
- مزایا: قدرت خاموشکنندگی بالا، قیمت مناسب، کاربرد گسترده
- معایب: ایجاد گرد و غبار و آلودگی در محیطهای حساس
کپسول آتشنشانی فوم (کف)
کپسول فوم از ترکیب آب و مواد کفزا ساخته میشود و برای خاموش کردن مایعات قابل اشتعال مانند بنزین و نفت کاربرد دارد. لایه کف ایجاد شده از تماس اکسیژن با سوخت جلوگیری میکند.
- مزایا: مناسب مایعات قابل اشتعال، جلوگیری از اشتعال مجدد، خنککنندگی بالا
کپسول آتشنشانی آبی
کپسول آبی برای خاموش کردن مواد جامد مانند چوب، پارچه و کاغذ استفاده میشود. با کاهش دما، فرآیند سوختن را متوقف میکند.
- کاربردها: مناسب محیطهای اداری، کارگاههای چوب و انبارهای کاغذ
- نکته مهم: برای آتشسوزیهای برقی یا مایعات اشتعالزا استفاده نشود.
کپسول آتشنشانی پودر و گاز
در این مدل، گاز در کارتریج جداگانهای نگهداری میشود و هنگام استفاده آزاد میشود. همین موضوع باعث افزایش عمر مفید دستگاه میشود.
- مزایا: طول عمر بالا، نگهداری آسان، مناسب محیطهای صنعتی و خودروها
کپسول آتشنشانی بیوورسال
مدرنترین نوع کپسول که با ترکیبات زیستمحیطی و بیضرر ساخته شده است. این کپسول برای خاموش کردن حریقهای کلاس A، B و F مناسب است.
- ویژگیها: سازگار با محیط زیست، بدون ترکیبات خورنده، ایمن برای فضاهای بسته
استاندارد رنگهای انواع کپسول آتشنشانی
🔴 قرمز
رنگ عمومی برای اغلب کپسولهای آتشنشانی است، بهویژه مدلهای پودری که در محیطهای خانگی، اداری و صنعتی بیشترین کاربرد را دارند.
⚫ سیاه
مخصوص کپسولهای CO2 است. این نوع کپسول برای خاموش کردن آتش تجهیزات برقی و الکترونیکی استفاده میشود.
🟡 زرد
رنگ مخصوص کپسولهای پودر و گاز است که به دلیل داشتن کارتریج مجزای گاز، در محیطهای صنعتی و کارگاهی استفاده میشوند.
🟢 سبز
مربوط به کپسولهای بیوورسال است که از مواد طبیعی و غیرسمی ساخته شدهاند و برای خاموش کردن آتشهای کلاس A، B و F مناسب هستند.
🟠 کرم / نارنجی
مخصوص کپسولهای فوم (کف) است. این نوع برای خاموش کردن آتش مایعات قابل اشتعال مانند بنزین و روغن بسیار مؤثر است.
🔵 آبی
نشاندهندهی کپسولهای آبی یا آبپاش است که بیشتر برای اطفای حریق مواد جامد مانند چوب، کاغذ و پارچه بهکار میروند.
در ایران بدنهی بیشتر کپسولها قرمز است، اما نوار رنگی یا لیبل بالای آنها نوع ماده خاموشکننده را مشخص میکند. رعایت رنگبندی به کاربران کمک میکند در شرایط اضطراری سریعتر عمل کنند.
آموزش قدمبهقدم استفاده از کپسول آتشنشانی
1. حفظ خونسردی و تشخیص نوع آتش
اولین و مهمترین مرحله حفظ آرامش است. پیش از هر اقدامی باید نوع آتش را تشخیص دهید؛ انتخاب کپسول نامناسب ممکن است خطر را افزایش دهد.
مثال: اگر آتش ناشی از تجهیزات برقی است، نباید از کپسولهای آبی یا فوم استفاده کنید. اگر آتش مربوط به مایعات قابل اشتعال است، باید از کپسول فوم یا CO2 استفاده شود. اطمینان از مناسب بودن نوع کپسول شرط موفقیت است.
2. جدا کردن پین یا ضامن ایمنی
روی تمام کپسولها یک پین یا ضامن ایمنی وجود دارد که از فعال شدن تصادفی جلوگیری میکند. کپسول را محکم در دست گرفته و پین فلزی را بیرون بکشید. تا زمانی که ضامن خارج نشده باشد، ماده خاموشکننده از کپسول خارج نمیشود.
3. قرار گرفتن در فاصله مناسب از آتش
برای عملکرد مؤثر، در فاصله تقریباً ۲ تا ۳ متری از آتش بایستید. فاصله زیاد اثربخشی پاشش را کاهش میدهد و نزدیک شدن زیاد خطرناک است. همیشه مسیر خروج را در نظر داشته باشید.
4. گرفتن شیلنگ یا نازل به سمت آتش
نازل یا شیلنگ خروجی را به سمت پایه و منبع شعله بگیرید. خاموش کردن ریشه آتش مؤثر است. در کپسولهای CO2 نازل بسیار سرد میشود؛ بنابراین با دست لمس نشود.
5. فشردن اهرم تخلیه
در حالی که نازل به سمت آتش است، اهرم بالای کپسول را آرام و پیوسته فشار دهید. جریان را یکنواخت نگه دارید و حرکت نازل را به صورت رفت و برگشتی انجام دهید تا شعلهها به طور کامل پوشش داده شوند.
6. اطمینان از خاموش شدن کامل آتش
پس از کاهش شعلهها، چند ثانیه پاشش را ادامه دهید تا از خاموش شدن کامل و عدم بازگشت شعلهها مطمئن شوید. در صورت باقیماندن دود یا حرارت، مراقب باشید.
7. خروج ایمن از محل حادثه
پس از اطفای آتش، محل را ترک کنید تا از استنشاق دود و گازهای سمی جلوگیری شود. حتی اگر آتش خاموش شده، به آتشنشانی اطلاع دهید و کپسول را برای استفاده بعدی شارژ و سرویس کنید.
نکات تکمیلی و ایمنی در هنگام استفاده از کپسول آتش نشانی

- قبل از هر حادثه، محل دقیق نصب کپسولها را بشناسید.
- همیشه در مقابل جهت باد بایستید تا گاز یا پودر به سمت شما بازنگردد.
- اگر آتش گسترده یا غیرقابل کنترل است، بلافاصله محل را ترک کرده و با آتشنشانی تماس بگیرید.
- از آموزشهای عملی اطفای حریق در محل کار یا ساختمان خود استفاده کنید تا در زمان اضطرار آمادگی کافی داشته باشید.
- استفاده از کپسول آتشنشانی نیاز به تمرین، آگاهی و دقت دارد. دانستن مراحل استفاده و رعایت اصول ایمنی میتواند از بروز حوادث بزرگ جلوگیری کند.
- همیشه پیش از وقوع خطر، کپسولها را بررسی، محل آنها را مشخص و نحوهی عملکردشان را یاد بگیرید.
بررسی ماهانه وضعیت ظاهری
در اولین گام، باید بهصورت ماهانه وضعیت بدنه، پین، شیلنگ و فشارسنج کپسول بررسی شود. وجود زنگزدگی، فرورفتگی یا شکستگی در بدنه نشاندهندهی نیاز به سرویس یا تعویض فوری است. در کپسولهایی که فشارسنج دارند، عقربه باید در ناحیهی سبز قرار گرفته باشد؛ در غیر این صورت فشار داخلی کم شده و باید شارژ شود.
بازرسی سالیانه توسط افراد متخصص
طبق استانداردهای ایمنی، کپسول آتشنشانی باید حداقل سالی یکبار توسط مراکز مجاز مورد بازرسی فنی قرار گیرد. فشار داخلی، وزن، آببندی، سالم بودن شیر و میزان پودر یا گاز کنترل میشود. هرگونه نشتی یا افت فشار باید فوراً برطرف گردد.
محل نگهداری مناسب
کپسولها باید در محیط خشک، خنک و دور از تابش مستقیم نور خورشید نگهداری شوند. گرمای زیاد میتواند باعث افزایش فشار داخلی و خطر انفجار شود. همچنین، قرار دادن کپسول در معرض رطوبت موجب زنگزدگی و کاهش عمر مفید آن خواهد شد.
تمیز نگه داشتن برچسب و دستورالعملها
برچسب روی کپسول شامل اطلاعات مهمی از جمله نوع ماده خاموشکننده، تاریخ شارژ و نحوه استفاده است. باید همیشه تمیز و خوانا باقی بماند تا در زمان اضطراری قابل استفاده باشد.
شارژ مجدد پس از هر استفاده
حتی اگر تنها چند ثانیه از کپسول استفاده شده باشد، باید فوراً برای شارژ مجدد به مراکز معتبر تحویل داده شود. باقی ماندن مقدار کمی از ماده خاموشکننده، تضمینکنندهی عملکرد مناسب در آینده نیست.
توجه به تاریخ انقضا و تست هیدرواستاتیک
هر کپسول آتشنشانی دارای تاریخ انقضا است که معمولاً بین ۵ تا ۱۰ سال متغیر است. پس از این مدت، باید تست فشار یا همان تست هیدرواستاتیک انجام شود تا از سلامت بدنه و شیر اطمینان حاصل گردد.
تفاوت کپسول آتشنشانی خانگی و صنعتی
کپسولهای آتشنشانی با توجه به نوع کاربری و محیط استفاده، در دو گروه کلی خانگی و صنعتی طبقهبندی میشوند. هرچند هر دو برای مهار آتش طراحی شدهاند، اما از نظر ظرفیت، ساختار و نوع ماده خاموشکننده تفاوتهای قابلتوجهی دارند.
| ویژگی | کپسول خانگی | کپسول صنعتی |
|---|---|---|
| ظرفیت و اندازه | ۱ تا ۴ کیلوگرم، مناسب آتشسوزیهای کوچک مانند آشپزخانه یا وسایل برقی | ۶ تا ۵۰ کیلوگرم، مناسب محیطهای بزرگ مثل کارخانه، کارگاه و انبار |
| نوع ماده خاموشکننده | معمولاً پودری یا CO2 | فوم، پودر و گاز یا بیوورسال، بسته به نوع خطر محیط |
| جنس بدنه و مقاومت | سبکتر، برای جابهجایی آسان | فولاد ضخیمتر و مقاومتر، تحمل فشار بالا و شرایط محیطی سخت |
| بازرسی و سرویس | بازرسی فصلی و شارژ سالیانه معمولاً کافی است | بازرسی و سرویسهای دورهای کوتاهتر و دقیقتر الزامی است |
| هزینه و قیمت | کمتر، مناسب مصارف خانگی | بیشتر به دلیل ظرفیت بالا و تجهیزات پیشرفته |
زمان شارژ مجدد کپسول آتشنشانی
پس از هر بار استفاده
شارژ مجدد کپسولها به این صورت انجام میشود: حتی اگر تنها چند ثانیه ماده خاموشکننده خارج شده باشد، باید کپسول فوراً به مرکز مجاز تحویل داده شود. باقی ماندن مقدار کم ماده خاموشکننده باعث کاهش کارایی در استفاده بعدی میشود.
بر اساس بازههای زمانی مشخص
کپسولهای پودری و CO2 معمولاً هر ۵ سال یکبار نیاز به شارژ یا بازآزمایی دارند. در برخی مدلهای صنعتی یا بیوورسال، ممکن است بازهی شارژ به ۳ تا ۴ سال کاهش یابد.
پس از آزمایش فشار (هیدرواستاتیک)
در این تست، فشار داخلی سیلندر بررسی میشود. پس از پایان آزمایش، کپسول باید مجدداً شارژ گردد تا برای استفاده آماده باشد.